Eιδικά εργαλεία
VideoModeling
Το Videomodelingείναι ένας τρόπος διδασκαλίας, που χρησιμοποιεί βιντεοσκοπήσεις και βιντεοπροβολές για να δώσει ένα οπτικό μοντέλο μιας συμπεριφοράς-στόχου ή δεξιότητας-στόχου. Οι διάφοροι τύποι του είναι: basicvideomodelling (βιντεοσκοπούμε ένα άτομο-πρότυπο), videoself-modeling (βιντεοσκοπούμε τον μαθητή), point-of-viewvideomodelling (ο μαθητής βιντεοσκοπεί άλλον), videoprompting(βιντεοσκοπούμε μια δεξιότητα «σπασμένη σε βήματα» για να δοκιμάζει ο μαθητής το κάθε βήμα χωριστά).
Role-Play
Ο μαθητής συμμετέχει «θεατρικά», κάνοντας πράξη σενάρια τα οποία σχετίζονται με την προς διδασκαλία κοινωνική δεξιότητα. Με αυτόν τον τρόπο αποκτά βίωμα της εν λόγω κοινωνικής δεξιότητας. Όπως υποδεικνύουν θεμελιώδεις παιδαγωγικές αρχές, το άτομο μέσω της ενεργής συμμετοχής του οδηγείται ευκολότερα στη μάθηση της νέας κοινωνικής δεξιότητας.
SocialNarratives
Οι κοινωνικές ιστορίες είναι παρεμβάσεις που περιγράφουν κάπως λεπτομερειακά διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, υπογραμμίζοντας τα κατάλληλα σημάδια στο περιβάλλον και δίνοντας παραδείγματα κατάλληλων αντιδράσεων. Βοηθούν τον μαθητή να προσαρμόζεται στις αλλαγές βάσει των σημαδιών που βλέπει στο κοινωνικό ή φυσικό περιβάλλον σε αυτές τις καταστάσεις. Επίσης, διδάσκουν στον μαθητή συγκεκριμένες κοινωνικές συμπεριφορές ή δεξιότητες. Γι’ αυτό εξατομικεύονται ανάλογα με τις ανάγκες κάθε μαθητή και είναι αρκετά σύντομες, χορηγούνται δε μαζί με οπτικά βοηθήματα. Χρησιμοποιούμε προτάσεις περιγραφικές, κατευθυντικές, προοπτικές, καταφατικές, ελεγκτικές, συνεργατικές (βλ. την δουλειά της Gray, 1993, 1995, για ειδικότερες οδηγίες για τη δημιουργία αποτελεσματικών ιστοριών).
Να σημειωθεί πως πρόσφατες έρευνες αναφέρουν πως η σωστή εφαρμογή των socialstoriesδίνει αποτελέσματα μόνο σε συνδυασμό με τεχνικές ενίσχυσης, βοήθειας και σταδιακής απόσυρσης της βοήθειας (Chan& Ο’Reily, 2008), και με διδασκαλία εντός φυσικών καταστάσεων.
VisualSupports
Τα οπτικά βοηθήματα είναι οπτικοποιημένα εργαλεία που βοηθούν τον μαθητή με ΔΑΦ στο πρόγραμμα της ημέρας του. Παραδείγματα οπτικών βοηθημάτων είναι οι γραμμένες λέξεις, οι εικόνες, τα αντικείμενα του περιβάλλοντος, η οπτική οριοθέτηση χώρων μέσα στο περιβάλλον, οι χάρτες, τα προγράμματα, οι ετικέτες, τα γραπτά σενάρια, τα συστήματα οργάνωσης κ.ά. (NationalResearchCouncil, 2001).
ExecutiveSkillsTraining
Οι επιτελικές (ή εκτελεστικές) δεξιότητες είναι η συνολική γνωστική ικανότητα του εγκεφάλου μας να ενημερώνεται για όλα τα ερεθίσματα, να αξιολογεί, να κρίνει και να λαμβάνει αποφάσεις βάσει συνειρμών, πρότερης εμπειρίας και φαντασίας (επίλυση καταστάσεων, δοκιμή και σφάλμα). Στις ΔΑΦ συχνότατα παρατηρούμε επιτελική δυσλειτουργία, δηλαδή δυσκολίες οργάνωσης, σχεδιασμού, προγραμματισμού, ιεράρχησης στόχων, διαχείρισης χρόνου, ευελιξίας-φαντασίας-επίλυσης καταστάσεων, αυτοσυγκράτησης, αυτορρύθμισης των συναισθηματικών αντιδράσεων, αυτοπαρατήρησης, αυτοαξιολόγησης και αυτοδιαχείρισης.
Αυτές οι δυσκολίες έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη σχολική μάθηση και στο ομαδικό παιχνίδι με συνομηλίκους.
Οι επιτελικές ικανότητες διδάσκονται στα παιδιά από τους μεγάλους και εξελίσσονται με την ηλικία, δεν αποτελούν δηλαδή μια αυτόματη φυσική ικανότητα όπως η επικοινωνία (που σε φυσιολογικές συνθήκες δεν διδάσκεται από τους μεγάλους, τα παιδιά είναι αυτοδίδακτα). Στις ΔΑΦ όμως, τόσο οι επικοινωνιακές δεξιότητες όσο και οι επιτελικές, πρέπει να διδαχθούν.
Self-ManagementSystems
Η αυτοδιαχείριση βοηθά τους μαθητές με αυτισμό (ΔΑΦ) & ΔΕΠΥ να μαθαίνουν να ρυθμίζουν αυτόνομα τη συμπεριφορά τους και να ενεργούν κατάλληλα σε μια ποικιλία καταστάσεων στο σπίτι, στο σχολείο, στην κοινότητα. Με αυτά τα μαθήματα, οι μαθητές με ΔΑΦ & ΔΕΠΥ μαθαίνουν να διακρίνουν τις πρόσφορες και τις απρόσφορες συμπεριφορές, να παρακολουθούν με προσοχή και να καταγράφουν τη δική τους συμπεριφορά, να ανταμείβουν τον εαυτό τους για τις πετυχημένες συμπεριφορές. Όσο εξοικειώνονται με το σύστημα αυτοδιαχείρισης, αναλαμβάνουν όλο και περισσότερες ευθύνες αντί για τον δάσκαλο ή τον γονέα που τους καθοδηγεί.
SocialSkillsGroups
Οι ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων χρησιμοποιούνται για να μάθουμε σε μαθητές με ΔΑΦ τρόπους κατάλληλης αλληλεπίδρασης με τους συνομηλίκους τους. Η απόκτηση και εξάσκηση δεξιοτήτων προάγει τις θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με συνομηλίκους. Οι ομάδες αυτές περιέχουν 2-8 άτομα και τουλάχιστον έναν δάσκαλο ή εκπαιδευτή ή εμψυχωτή. Κάθε συνάντηση περιλαμβάνει οδηγίες/διδασκαλία, πρακτική/παίξιμο ρόλων, και ανατροφοδότηση.
Peer-MediatedInstructionandIntervention
Η διδασκαλία μέσω συμμαθητή χρησιμοποιείται για να βοηθήσουμε έναν μαθητή με ΔΑΦ να αποκτήσει κοινωνικές δεξιότητες. Αυτό γίνεται εκπαιδεύοντας συστηματικά έναν μαθητή να αλληλεπιδρά με έναν συμμαθητή του με ΔΑΦ και να τον βοηθά. Αυτό εμπλουτίζει τις κοινωνικές ευκαιρίες μέσα στον φυσικό χώρο των παιδιών. Ο συμμαθητής βάζει τον μαθητή με ΔΑΦ σε κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων, είτε είναι παρών ο δάσκαλος είτε όχι (Englishetal. 1997, Odometal. 1999, Strain & Odom 1986).
Το Videomodelingείναι ένας τρόπος διδασκαλίας, που χρησιμοποιεί βιντεοσκοπήσεις και βιντεοπροβολές για να δώσει ένα οπτικό μοντέλο μιας συμπεριφοράς-στόχου ή δεξιότητας-στόχου. Οι διάφοροι τύποι του είναι: basicvideomodelling (βιντεοσκοπούμε ένα άτομο-πρότυπο), videoself-modeling (βιντεοσκοπούμε τον μαθητή), point-of-viewvideomodelling (ο μαθητής βιντεοσκοπεί άλλον), videoprompting(βιντεοσκοπούμε μια δεξιότητα «σπασμένη σε βήματα» για να δοκιμάζει ο μαθητής το κάθε βήμα χωριστά).
Role-Play
Ο μαθητής συμμετέχει «θεατρικά», κάνοντας πράξη σενάρια τα οποία σχετίζονται με την προς διδασκαλία κοινωνική δεξιότητα. Με αυτόν τον τρόπο αποκτά βίωμα της εν λόγω κοινωνικής δεξιότητας. Όπως υποδεικνύουν θεμελιώδεις παιδαγωγικές αρχές, το άτομο μέσω της ενεργής συμμετοχής του οδηγείται ευκολότερα στη μάθηση της νέας κοινωνικής δεξιότητας.
SocialNarratives
Οι κοινωνικές ιστορίες είναι παρεμβάσεις που περιγράφουν κάπως λεπτομερειακά διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, υπογραμμίζοντας τα κατάλληλα σημάδια στο περιβάλλον και δίνοντας παραδείγματα κατάλληλων αντιδράσεων. Βοηθούν τον μαθητή να προσαρμόζεται στις αλλαγές βάσει των σημαδιών που βλέπει στο κοινωνικό ή φυσικό περιβάλλον σε αυτές τις καταστάσεις. Επίσης, διδάσκουν στον μαθητή συγκεκριμένες κοινωνικές συμπεριφορές ή δεξιότητες. Γι’ αυτό εξατομικεύονται ανάλογα με τις ανάγκες κάθε μαθητή και είναι αρκετά σύντομες, χορηγούνται δε μαζί με οπτικά βοηθήματα. Χρησιμοποιούμε προτάσεις περιγραφικές, κατευθυντικές, προοπτικές, καταφατικές, ελεγκτικές, συνεργατικές (βλ. την δουλειά της Gray, 1993, 1995, για ειδικότερες οδηγίες για τη δημιουργία αποτελεσματικών ιστοριών).
Να σημειωθεί πως πρόσφατες έρευνες αναφέρουν πως η σωστή εφαρμογή των socialstoriesδίνει αποτελέσματα μόνο σε συνδυασμό με τεχνικές ενίσχυσης, βοήθειας και σταδιακής απόσυρσης της βοήθειας (Chan& Ο’Reily, 2008), και με διδασκαλία εντός φυσικών καταστάσεων.
VisualSupports
Τα οπτικά βοηθήματα είναι οπτικοποιημένα εργαλεία που βοηθούν τον μαθητή με ΔΑΦ στο πρόγραμμα της ημέρας του. Παραδείγματα οπτικών βοηθημάτων είναι οι γραμμένες λέξεις, οι εικόνες, τα αντικείμενα του περιβάλλοντος, η οπτική οριοθέτηση χώρων μέσα στο περιβάλλον, οι χάρτες, τα προγράμματα, οι ετικέτες, τα γραπτά σενάρια, τα συστήματα οργάνωσης κ.ά. (NationalResearchCouncil, 2001).
ExecutiveSkillsTraining
Οι επιτελικές (ή εκτελεστικές) δεξιότητες είναι η συνολική γνωστική ικανότητα του εγκεφάλου μας να ενημερώνεται για όλα τα ερεθίσματα, να αξιολογεί, να κρίνει και να λαμβάνει αποφάσεις βάσει συνειρμών, πρότερης εμπειρίας και φαντασίας (επίλυση καταστάσεων, δοκιμή και σφάλμα). Στις ΔΑΦ συχνότατα παρατηρούμε επιτελική δυσλειτουργία, δηλαδή δυσκολίες οργάνωσης, σχεδιασμού, προγραμματισμού, ιεράρχησης στόχων, διαχείρισης χρόνου, ευελιξίας-φαντασίας-επίλυσης καταστάσεων, αυτοσυγκράτησης, αυτορρύθμισης των συναισθηματικών αντιδράσεων, αυτοπαρατήρησης, αυτοαξιολόγησης και αυτοδιαχείρισης.
Αυτές οι δυσκολίες έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη σχολική μάθηση και στο ομαδικό παιχνίδι με συνομηλίκους.
Οι επιτελικές ικανότητες διδάσκονται στα παιδιά από τους μεγάλους και εξελίσσονται με την ηλικία, δεν αποτελούν δηλαδή μια αυτόματη φυσική ικανότητα όπως η επικοινωνία (που σε φυσιολογικές συνθήκες δεν διδάσκεται από τους μεγάλους, τα παιδιά είναι αυτοδίδακτα). Στις ΔΑΦ όμως, τόσο οι επικοινωνιακές δεξιότητες όσο και οι επιτελικές, πρέπει να διδαχθούν.
Self-ManagementSystems
Η αυτοδιαχείριση βοηθά τους μαθητές με αυτισμό (ΔΑΦ) & ΔΕΠΥ να μαθαίνουν να ρυθμίζουν αυτόνομα τη συμπεριφορά τους και να ενεργούν κατάλληλα σε μια ποικιλία καταστάσεων στο σπίτι, στο σχολείο, στην κοινότητα. Με αυτά τα μαθήματα, οι μαθητές με ΔΑΦ & ΔΕΠΥ μαθαίνουν να διακρίνουν τις πρόσφορες και τις απρόσφορες συμπεριφορές, να παρακολουθούν με προσοχή και να καταγράφουν τη δική τους συμπεριφορά, να ανταμείβουν τον εαυτό τους για τις πετυχημένες συμπεριφορές. Όσο εξοικειώνονται με το σύστημα αυτοδιαχείρισης, αναλαμβάνουν όλο και περισσότερες ευθύνες αντί για τον δάσκαλο ή τον γονέα που τους καθοδηγεί.
SocialSkillsGroups
Οι ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων χρησιμοποιούνται για να μάθουμε σε μαθητές με ΔΑΦ τρόπους κατάλληλης αλληλεπίδρασης με τους συνομηλίκους τους. Η απόκτηση και εξάσκηση δεξιοτήτων προάγει τις θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με συνομηλίκους. Οι ομάδες αυτές περιέχουν 2-8 άτομα και τουλάχιστον έναν δάσκαλο ή εκπαιδευτή ή εμψυχωτή. Κάθε συνάντηση περιλαμβάνει οδηγίες/διδασκαλία, πρακτική/παίξιμο ρόλων, και ανατροφοδότηση.
Peer-MediatedInstructionandIntervention
Η διδασκαλία μέσω συμμαθητή χρησιμοποιείται για να βοηθήσουμε έναν μαθητή με ΔΑΦ να αποκτήσει κοινωνικές δεξιότητες. Αυτό γίνεται εκπαιδεύοντας συστηματικά έναν μαθητή να αλληλεπιδρά με έναν συμμαθητή του με ΔΑΦ και να τον βοηθά. Αυτό εμπλουτίζει τις κοινωνικές ευκαιρίες μέσα στον φυσικό χώρο των παιδιών. Ο συμμαθητής βάζει τον μαθητή με ΔΑΦ σε κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων, είτε είναι παρών ο δάσκαλος είτε όχι (Englishetal. 1997, Odometal. 1999, Strain & Odom 1986).