Verbal Behaviour/PECS
Λεκτική Συμπεριφορά (Verbal Behavior)
Η γλώσσα είναι κι αυτή μια συμπεριφορά που ελέγχεται από το περιβάλλον, όπως και οι μη λεκτικές συμπεριφορές. Οι σημαντικότερες ίσως συμπεριφορές μας είναι λεκτικές. Η ΑΒΑ διαθέτει εργαλεία και έννοιες για να αναλύουμε και να διορθώνουμε προβλήματα που έχουν σχέση με τη γλώσσα. Κυρίως τα τελευταία 15 χρόνια, ένα μεγάλο σώμα έρευνας VB έχει αναπτυχθεί και δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά που μελετούν τη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα θέματα που απασχολούν τους ερευνητές είναι να δώσουν επιστημονικές απαντήσεις σε θέματα όπως: πώς λειτουργούν οι λεκτικοί τελεστές, πώς αναπτύσσεται η γλώσσα, πώς επιτυγχάνεται η διδασκαλία νέων γλωσσών, ποιες παρεμβάσεις είναι αποτελεσματικές κ.ά.
O Skinner, κατηγοριοποίησε τους πρωταρχικούς παράγοντες της γλώσσας σε τελεστές (λειτουργικές ενότητες), που ονόμασε: mands, tacts, echoics, intraverbals κ.ά. Για παράδειγμα, το παιδί μαθαίνει δηλαδή να λέει την λέξη «φούσκες» επειδή θέλει να παίξει ή να αποκτήσει τις σαπουνόφουσκες (mand) και επειδή το περιβάλλον ενισχύει αυτή τη συμπεριφορά ικανοποιώντας την επιθυμία του.
Η προσέγγιση VB δίνει έμφαση δηλαδή στην «λειτουργία» της γλωσσικής συμπεριφοράς, διδάσκοντας το παιδί να ζητάει τις φούσκες (είτε λεκτικά, είτε με κάποιο νεύμα), και όχι να εκπέμπει την λέξη (ή προσομοίωση της λέξης) όταν του δείχνουμε μια εικόνα με φούσκες, πράγμα που γινόταν στα παλαιότερα προγράμματα ΑΒΑ.
Η προσέγγιση VB επιδιώκει να χρησιμοποιήσει το κίνητρο του παιδιού για να αναπτύξει μια σύνδεση της λέξης με το νόημά της. Δίνεται δηλαδή έμφαση στη λειτουργία (function) της λέξης και όχι στον τύπο (form) της λέξης. Το παιδί μαθαίνει ότι οι λέξεις έχουν αξία επειδή οδηγούν στους επιθυμητούς στόχους. Μαθαίνει να εκφράζει την επιθυμία του, να ζητάει με λόγο ή με άλλο σήμα. Στην παραδοσιακή ΑΒΑ (λ.χ. Lovaas) το παιδί διδάσκεται τη λέξη ‘μήλο’ μέσα από την επίδειξη αντικειμένων και εικόνων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει λειτουργικά την λέξη για να επικοινωνήσει.
The Picture Exchange Communication System
Το Σύστημα Επικοινωνίας μέσω Ανταλλαγής Εικόνων (PECS) αναπτύχθηκε το 1985 από τους Lori Frost και Andy Bondy και αποτελεί μια μορφή εναλλακτικής και επαυξητικής επικοινωνίας που χρησιμοποιεί εικόνες με σκίτσα αντί για λέξεις για να βοηθήσει τα παιδιά να επικοινωνήσουν. Το PECS σχεδιάστηκε αρχικά για παιδιά με αυτισμό που παρουσιάζουν καθυστέρηση στη λεκτική ανάπτυξη και στους τρόπους επικοινωνίας, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται και σε πολλές άλλες περιπτώσεις.
Ποια είναι η θεωρία πίσω από το PECS;
Ένα παιδί μπορεί να εκπαιδευθεί με το εργαλείο PECS από κάποιον που έχει μάθει την εκπαιδευτική μέθοδο Pyramid. Χρησιμοποιείται μια θετική προσέγγιση της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (ABA), κατά την οποία δημιουργούνται συνεχώς ευκαιρίες επικοινωνίας και καθοδηγείται η ανταλλαγή εικόνων. Επιπλέον, όταν στα αρχικά στάδια εκπαίδευσης του PECS το παιδί επιλέγει μια εικόνα επιθυμητού παιχνιδιού, η ανταλλαγή της εικόνας με το παιχνίδι λειτουργεί ως ενίσχυση της επικοινωνιακής συμπεριφοράς του και με αυτό τον τρόπο το παιδί μαθαίνει μέσα σε ένα ΑΒΑ περιβάλλον. Περισσότερες λεπτομέρειες για το PECS και την θεωρία διδασκαλίας (Pyramid & ABA) διαβάστε στις ελληνικές σελίδες του pecs-greece.
Είναι απορίας άξιο πώς επί δεκαετίες δεν είχε σκεφθεί κανείς να αναπτύξει ένα τόσο απλό και κατανοητό σύστημα για τα παιδιά με αυτισμό, όσο η χρήση εικόνων, ενώ αναπτύσσονταν πολύ δυσκολότερες και ακατανόητες μέθοδοι για αυτά τα παιδιά (χρήση της ομιλίας, συμβολικών νευμάτων ή αφηρημένων οπτικών συμβόλων). Το εργαλείο αυτό όμως πρέπει να χορηγείται με αξιοπιστία και γι’ αυτό το λόγο το PECS είναι αλληλένδετο με το περιβάλλον εκπαίδευσης ΑΒΑ. Επειδή τα άτομα με αυτισμό έχουν ισχυρή τάση να ταυτίζουν την εικόνα ενός αντικειμένου με ένα πολύ συγκεκριμένο και πανομοιότυπο αντικείμενο, αποφεύγουμε αυστηρά την χρήση φωτογραφιών και έχουμε υιοθετήσει την χρήση απλών, έγχρωμων σχεδιασμάτων, ώστε να βοηθήσουμε την ανάπτυξη ενός στοιχειώδους κατηγορικού λεξιλογίου με τον απλούστερο τρόπο.
Η επικοινωνιακή δυσκολία μπορεί να οδηγήσει σε ξεσπάσματα και άλλες ανεπιθύμητες συμπεριφορές, επειδή το παιδί δεν καταφέρνει να επικοινωνήσει ξεκάθαρα αυτό που θέλει. Όταν τα παιδιά με αυτισμό εκπαιδεύονται στο PECS, η προβληματική συμπεριφορά υποχωρεί κατά πολύ, καθώς τα οφέλη της επικοινωνίας γίνονται πιο απτά για το παιδί, και έτσι πετυχαίνουμε συχνά να είναι περιττό ένα πρόγραμμα συμπεριφοράς (ΑΒΑ) και η αξιολόγηση ανεπιθύμητων συμπεριφορών (FBA/FA).
Το PECS μπορεί επίσης να βοηθήσει να βελτιωθούν οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών με αυτισμό. Το παιδί μαθαίνει πώς να κάνει την πρώτη κίνηση. Για τα παιδιά με αυτισμό, η κοινωνική προσέγγιση ενός άλλου προσώπου μπορεί να είναι δύσκολη. Στην περίπτωση χρήσης του PECS δεν απαιτούμε από το παιδί να μιλάει κι έτσι η αρχική προσέγγιση γίνεται λιγότερο δύσκολη.
Στην «κλασική» προσέγγιση (λογοθεραπεία) το παιδί μπορεί ίσως να μαθαίνει να κινητοποιεί λεξιλόγιο και να συντάσσει προτάσεις, χωρίς όμως να αποκτά λειτουργικό λόγο. Αυτός είναι άλλωστε ο 'σκληρός πυρήνας' του αυτισμού, ένας λόγος κοινωνικά ακατάλληλος. Με το PECS βάζουμε τις βάσεις για την κατανόηση της κοινωνικής χρήσης του λόγου, αντιμετωπίζοντας έτσι τις δυσκολίες του παιδιού με αυτισμό από τη ρίζα τους.
Τώρα πια χρησιμοποιείται και για την διδασκαλία γραμματικής και σύνταξης σε παιδιά με αυτισμό που παρουσιάζουν εξέλιξη στην ομιλία τους (φράσεις και προτάσεις). Δυστυχώς, πολύ συχνά εφαρμόζεται στην εκπαίδευση παιδιών από επαγγελματίες με πολύ μικρή εκπαίδευση στην μέθοδο. Το αποτέλεσμα τότε δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες.
Σήμερα το PECS ανήκει πλέον στην ομάδα των ερευνητικά τεκμηριωμένων παρεμβάσεων χάρη στην ασφαλή ερευνητική του τεκμηρίωση (established evidence). Είναι δηλαδή καλύτερα τεκμηριωμένο από άλλες, παλαιότερες και δημοφιλείς παρεμβάσεις, όπως η S.I. (αισθητηριακή ολοκλήρωση) ή το TEACCH.
Διαβάστε εδώ περισσότερα (PECS & evidence based practice)
Το PECS δεν απαιτεί σύνθετο ή ακριβό υλικό, καθώς οι γονείς μπορούν να φτιάξουν τις δικές τους εικόνες προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τις προτιμήσεις του παιδιού τους. Ωστόσο είναι απαραίτητη η εκπαίδευση στη μέθοδο από πιστοποιημένους εκπαιδευτές (Εφαρμοστές PECS).
Το Μονορόδι υπήρξε για 10 χρόνια η επίσημη Ελληνική Εταιρεία για την εκπαίδευση της μεθόδου.
Η γλώσσα είναι κι αυτή μια συμπεριφορά που ελέγχεται από το περιβάλλον, όπως και οι μη λεκτικές συμπεριφορές. Οι σημαντικότερες ίσως συμπεριφορές μας είναι λεκτικές. Η ΑΒΑ διαθέτει εργαλεία και έννοιες για να αναλύουμε και να διορθώνουμε προβλήματα που έχουν σχέση με τη γλώσσα. Κυρίως τα τελευταία 15 χρόνια, ένα μεγάλο σώμα έρευνας VB έχει αναπτυχθεί και δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά που μελετούν τη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα θέματα που απασχολούν τους ερευνητές είναι να δώσουν επιστημονικές απαντήσεις σε θέματα όπως: πώς λειτουργούν οι λεκτικοί τελεστές, πώς αναπτύσσεται η γλώσσα, πώς επιτυγχάνεται η διδασκαλία νέων γλωσσών, ποιες παρεμβάσεις είναι αποτελεσματικές κ.ά.
O Skinner, κατηγοριοποίησε τους πρωταρχικούς παράγοντες της γλώσσας σε τελεστές (λειτουργικές ενότητες), που ονόμασε: mands, tacts, echoics, intraverbals κ.ά. Για παράδειγμα, το παιδί μαθαίνει δηλαδή να λέει την λέξη «φούσκες» επειδή θέλει να παίξει ή να αποκτήσει τις σαπουνόφουσκες (mand) και επειδή το περιβάλλον ενισχύει αυτή τη συμπεριφορά ικανοποιώντας την επιθυμία του.
Η προσέγγιση VB δίνει έμφαση δηλαδή στην «λειτουργία» της γλωσσικής συμπεριφοράς, διδάσκοντας το παιδί να ζητάει τις φούσκες (είτε λεκτικά, είτε με κάποιο νεύμα), και όχι να εκπέμπει την λέξη (ή προσομοίωση της λέξης) όταν του δείχνουμε μια εικόνα με φούσκες, πράγμα που γινόταν στα παλαιότερα προγράμματα ΑΒΑ.
Η προσέγγιση VB επιδιώκει να χρησιμοποιήσει το κίνητρο του παιδιού για να αναπτύξει μια σύνδεση της λέξης με το νόημά της. Δίνεται δηλαδή έμφαση στη λειτουργία (function) της λέξης και όχι στον τύπο (form) της λέξης. Το παιδί μαθαίνει ότι οι λέξεις έχουν αξία επειδή οδηγούν στους επιθυμητούς στόχους. Μαθαίνει να εκφράζει την επιθυμία του, να ζητάει με λόγο ή με άλλο σήμα. Στην παραδοσιακή ΑΒΑ (λ.χ. Lovaas) το παιδί διδάσκεται τη λέξη ‘μήλο’ μέσα από την επίδειξη αντικειμένων και εικόνων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει λειτουργικά την λέξη για να επικοινωνήσει.
The Picture Exchange Communication System
Το Σύστημα Επικοινωνίας μέσω Ανταλλαγής Εικόνων (PECS) αναπτύχθηκε το 1985 από τους Lori Frost και Andy Bondy και αποτελεί μια μορφή εναλλακτικής και επαυξητικής επικοινωνίας που χρησιμοποιεί εικόνες με σκίτσα αντί για λέξεις για να βοηθήσει τα παιδιά να επικοινωνήσουν. Το PECS σχεδιάστηκε αρχικά για παιδιά με αυτισμό που παρουσιάζουν καθυστέρηση στη λεκτική ανάπτυξη και στους τρόπους επικοινωνίας, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται και σε πολλές άλλες περιπτώσεις.
Ποια είναι η θεωρία πίσω από το PECS;
Ένα παιδί μπορεί να εκπαιδευθεί με το εργαλείο PECS από κάποιον που έχει μάθει την εκπαιδευτική μέθοδο Pyramid. Χρησιμοποιείται μια θετική προσέγγιση της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (ABA), κατά την οποία δημιουργούνται συνεχώς ευκαιρίες επικοινωνίας και καθοδηγείται η ανταλλαγή εικόνων. Επιπλέον, όταν στα αρχικά στάδια εκπαίδευσης του PECS το παιδί επιλέγει μια εικόνα επιθυμητού παιχνιδιού, η ανταλλαγή της εικόνας με το παιχνίδι λειτουργεί ως ενίσχυση της επικοινωνιακής συμπεριφοράς του και με αυτό τον τρόπο το παιδί μαθαίνει μέσα σε ένα ΑΒΑ περιβάλλον. Περισσότερες λεπτομέρειες για το PECS και την θεωρία διδασκαλίας (Pyramid & ABA) διαβάστε στις ελληνικές σελίδες του pecs-greece.
Είναι απορίας άξιο πώς επί δεκαετίες δεν είχε σκεφθεί κανείς να αναπτύξει ένα τόσο απλό και κατανοητό σύστημα για τα παιδιά με αυτισμό, όσο η χρήση εικόνων, ενώ αναπτύσσονταν πολύ δυσκολότερες και ακατανόητες μέθοδοι για αυτά τα παιδιά (χρήση της ομιλίας, συμβολικών νευμάτων ή αφηρημένων οπτικών συμβόλων). Το εργαλείο αυτό όμως πρέπει να χορηγείται με αξιοπιστία και γι’ αυτό το λόγο το PECS είναι αλληλένδετο με το περιβάλλον εκπαίδευσης ΑΒΑ. Επειδή τα άτομα με αυτισμό έχουν ισχυρή τάση να ταυτίζουν την εικόνα ενός αντικειμένου με ένα πολύ συγκεκριμένο και πανομοιότυπο αντικείμενο, αποφεύγουμε αυστηρά την χρήση φωτογραφιών και έχουμε υιοθετήσει την χρήση απλών, έγχρωμων σχεδιασμάτων, ώστε να βοηθήσουμε την ανάπτυξη ενός στοιχειώδους κατηγορικού λεξιλογίου με τον απλούστερο τρόπο.
Η επικοινωνιακή δυσκολία μπορεί να οδηγήσει σε ξεσπάσματα και άλλες ανεπιθύμητες συμπεριφορές, επειδή το παιδί δεν καταφέρνει να επικοινωνήσει ξεκάθαρα αυτό που θέλει. Όταν τα παιδιά με αυτισμό εκπαιδεύονται στο PECS, η προβληματική συμπεριφορά υποχωρεί κατά πολύ, καθώς τα οφέλη της επικοινωνίας γίνονται πιο απτά για το παιδί, και έτσι πετυχαίνουμε συχνά να είναι περιττό ένα πρόγραμμα συμπεριφοράς (ΑΒΑ) και η αξιολόγηση ανεπιθύμητων συμπεριφορών (FBA/FA).
Το PECS μπορεί επίσης να βοηθήσει να βελτιωθούν οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών με αυτισμό. Το παιδί μαθαίνει πώς να κάνει την πρώτη κίνηση. Για τα παιδιά με αυτισμό, η κοινωνική προσέγγιση ενός άλλου προσώπου μπορεί να είναι δύσκολη. Στην περίπτωση χρήσης του PECS δεν απαιτούμε από το παιδί να μιλάει κι έτσι η αρχική προσέγγιση γίνεται λιγότερο δύσκολη.
Στην «κλασική» προσέγγιση (λογοθεραπεία) το παιδί μπορεί ίσως να μαθαίνει να κινητοποιεί λεξιλόγιο και να συντάσσει προτάσεις, χωρίς όμως να αποκτά λειτουργικό λόγο. Αυτός είναι άλλωστε ο 'σκληρός πυρήνας' του αυτισμού, ένας λόγος κοινωνικά ακατάλληλος. Με το PECS βάζουμε τις βάσεις για την κατανόηση της κοινωνικής χρήσης του λόγου, αντιμετωπίζοντας έτσι τις δυσκολίες του παιδιού με αυτισμό από τη ρίζα τους.
Τώρα πια χρησιμοποιείται και για την διδασκαλία γραμματικής και σύνταξης σε παιδιά με αυτισμό που παρουσιάζουν εξέλιξη στην ομιλία τους (φράσεις και προτάσεις). Δυστυχώς, πολύ συχνά εφαρμόζεται στην εκπαίδευση παιδιών από επαγγελματίες με πολύ μικρή εκπαίδευση στην μέθοδο. Το αποτέλεσμα τότε δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες.
Σήμερα το PECS ανήκει πλέον στην ομάδα των ερευνητικά τεκμηριωμένων παρεμβάσεων χάρη στην ασφαλή ερευνητική του τεκμηρίωση (established evidence). Είναι δηλαδή καλύτερα τεκμηριωμένο από άλλες, παλαιότερες και δημοφιλείς παρεμβάσεις, όπως η S.I. (αισθητηριακή ολοκλήρωση) ή το TEACCH.
Διαβάστε εδώ περισσότερα (PECS & evidence based practice)
Το PECS δεν απαιτεί σύνθετο ή ακριβό υλικό, καθώς οι γονείς μπορούν να φτιάξουν τις δικές τους εικόνες προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τις προτιμήσεις του παιδιού τους. Ωστόσο είναι απαραίτητη η εκπαίδευση στη μέθοδο από πιστοποιημένους εκπαιδευτές (Εφαρμοστές PECS).
Το Μονορόδι υπήρξε για 10 χρόνια η επίσημη Ελληνική Εταιρεία για την εκπαίδευση της μεθόδου.